Ích mẫu – Thảo dược quý dành cho phụ nữ

Ích mẫu từ lâu đã được dùng làm thuốc chữa bệnh, nhất là với phụ nữ. Ích mẫu thảo dược có công dụng điều kinh, chữa bế kinh, đau bụng kinh và các bệnh phụ khoa khác.

Ích mẫu có nhiều tác dụng chữa bệnh đối với phụ nữ

Đặc điểm thực vật của Ích mẫu

Ích mẫu có tên khoa học là Leonurus artemisia (Lour.) S.Y.Hu, thuộc họ Bạc hà (Lamiaceae). Ích mẫu là cây thảo dược sống hàng năm hoặc hai năm, cao 0,5-1m, có khi hơn. Thân đứng, hình vuông, có rãnh dọc, có lông hoặc nhẵn, phân cành. Lá mọc đối, có cuống dài, lá gốc gần như tròn, có răng cưa nông, hai mặt có lông mềm như nhung, lá giữa dài, xẻ sâu thành thùy hẹp, không đều, các thùy có răng cưa nhọn, lá ngọn men theo cuống đến tận gốc, có lông ở mặt dưới và trên những đường gân nổi rất rõ.

Cụm hoa thành những vòng dày đặc ở kẽ lá, đường kính 2-2,5 cm, lá bắc hình đùi, ngắn hơn đài, đài hoa hình chuông, có 5 răng nhọn, có long, tràng hoa màu trắng hồng hoặc tím hồng, mặt ngoài có long, môi trên hình trứng, hơi cong, môi dưới dài bằng môi trên nhưng hẹp hơn, chia 3 thùy, thùy dưới rộng, nhị 4, dính vào giữa ống tràng. Quả nhỏ, ba cạnh, nhẵn, cụt một đầu, khi chín màu nâu sẫm.

Đặc điểm phân bố của Ích mẫu

Ích mẫu vốn là cây mọc tự nhiên ở các bãi sông, ruộng ngô trong các thung lũng. Do nguồn cung cấp tự nhiên hạn chế, cây đã được trồng nhiều ở các tỉnh đồng bằng và trung du phía Bắc.

Trong tự nhiên, Ích mẫu mọc từ hạt vào tháng 3-5. Cây sinh trưởng và phát triển nhanh, ra hoa quả trong mùa hè, sau đó tàn lụi. Cây ưa sáng và ưa ẩm, trong thời kỳ sinh trưởng mạnh cần đủ ẩm, nhưng không chịu được ngập úng.

Bộ phận dùng của Ích mẫu

Bộ phận dùng là phần trên mặt đất của cây Ích mẫu (Ích mẫu thảo) và quả Ích mẫu (hay còn gọi là sung úy tử). Khi cây bắt đầu ra hoa, vào lúc trời nắng ráo, cắt để lại chồi gốc để cây tái sinh, rửa sạch, dùng tười hoặc phơi trong râm cho khô, có thể nấu thành cao.

Tác dụng của Ích mẫu với phụ nữ

Ích mẫu có vị đắng, cay, tính hơi hàn, vào 2 kinh tâm và can, có tác dụng hoạt huyết, điều kinh, khu ứ, tiêu thủy. Quả Ích mẫu (sung úy tử) có vị cay, ngọt, tính hơi hàn, vào 2 kinh can tỳ, có tác dụng hoạt huyết, điều kinh, thanh can, minh mục.
Ích mẫu được dùng làm thuốc chữa bệnh cho phụ nữ từ lâu đời, trị các chứng rong huyết, tử cung co hồi không tốt, rối loạn kinh nguyệt, bế kinh, đau bụng kinh, khí hư bạch đới quá nhiều.

Ích mẫu kích thích co bóp tử cung

Ích mẫu có tác dụng kích thích co bóp tử cung, biên độ co bóp, tần số co bóp và trương lực tử cung đều tăng. Thành phần có tác dụng kích thích chủ yếu tồn tại ở lá, thân cây Ích mẫu không có tác dụng đối với tử cung, còn tác dụng kích thích của rễ lại rất yếu.

Tác dụng kích thích tử cung chủ yếu do hoạt chất leonurin. Hàm lượng leonurin cao nhất ở giai đoạn đầu khi cây ra quả và thấp nhất ở giai đoạn ra hoa.

Nhờ vào tác dụng này, Ích mẫu được dùng để giúp tử cung co hồi sau đẻ, đẩy máu huyết sản dịch ra ngoài, trị các trường hợp bị rong huyết sau sinh.

Ích mẫu giúp bổ huyết điều kinh

Về điều trị rối loạn kinh nguyệt, tác dụng của Ích mẫu thảo dược đã được chứng minh qua các nghiên cứu. Khi điều trị cho 234 bệnh nhân, Ích mẫu có tác dụng tích cực đối với những người bị kinh ít, kinh thưa, đau bụng kinh cơ năng. Đối với trường hợp huyết kinh thẫm màu, Ích mẫu làm cho huyết tươi. Trường hợp kinh thưa dùng Ích mẫu vòng kinh mau dần và đều hơn. Còn trường hợp đau bụng kinh cơ năng Ích mẫu làm giảm đau hoặc khỏi hẳn.

Một số bài thuốc có Ích mẫu

Bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều

Cao hương ngải gồm Ích mẫu 800g, Ngải cứu 200g, Hương phụ 250g, nấu với nước vài lần. Cô đặc còn 1 lít. Thêm đường, uống mỗi lần 2-3 thìa canh, ngày 2 lần trước bữa ăn.

Bài thuốc bổ huyết điều kinh

Ích mẫu 80g, Nga truật 60g, Ngải cứu 40g, Hương phụ 40g, Hương nhu 30g. Tất cả sao vàng tán bột mịn, luyện với mật, làm thành viên to bằng hạt đậu xanh. Ngày uống 3 lần, mỗi lần 20 viên.

Bài thuốc giúp co hồi tử cung sau sinh

Ích mẫu 36g, Đương quy 9g, sắc uống, chia 3 lần trong ngày.

DS Phan Thu Hiền