Cây Ngũ sắc còn được biết tới với tên gọi dân dã là Hoa cứt lợn, loại cỏ quen thuộc với nhiều công dụng cho sức khỏe. Hãy cùng tìm hiểu về công dụng và cách ứng dụng Cây Ngũ sắc vào đời sống hàng ngày.
Cây Ngũ sắc – Vị thuốc dân dã với nhiều tác dụng cho sức khỏe
Tổng quan về dược liệu
Tên gọi, danh pháp
Tên gọi: Cây Ngũ sắc
Tên khác: Cây cứt lợn, cây hoa ngũ vị, cây bù xít, thắng hồng kế, cỏ hôi, cỏ thúi địt
Tên khoa học: Ageratum conyzoides L
Họ: Cúc (Asteraceae).
Đặc điểm thực vật
Ngũ sắc là loài cây thân cỏ màu xanh non, cao 20 – 70 cm, phủ lông mềm. Lá hình tam giác – bầu dục, dài 2 – 10 cm, rộng 1 – 5 cm, phiến lá viền răng cưa, đỉnh lá hẹp lại thành mũi nhọn.
Lá mọc đối, có 3 gân tỏa ra từ gốc lá, phủ lông mỏng màu trắng nhạt ở 2 mặt lá, mặt dưới nhạt hơn.
Cụm hoa: dạng đầu, hợp lại thành ngù, cuống cụm hoa phủ lông dày, mềm; trong mỗi cụm có 60 – 75 hoa nhỏ, đều là hoa lưỡng tính màu tím nhạt.
Tổng bao gồm 2 hàng lá bắc hình bầu dục, đỉnh nhọn dần, mặt ngoài có lông và tuyến gần bằng nhau, dài 3 mm, màu xanh như lá. Ống tràng ngắn, dài 2 mm, loe ra ở đỉnh, có 5 thùy hình tam giác, phủ lông tơ.
Bộ nhị: 5 nhị với chỉ nhị màu nâu, bao phấn hình bầu dục thuôn dài nứt dọc có phần phụ, không có tai ở gốc, hạt phấn hình tròn có gai.
Bộ nhụy: Bầu dưới, thùy vòi nhụy dạng sợi, có lông tơ dày, đầu nhụy màu tím, vươn ra ngoài ống tràng.
Quả bế, dài 1,5 – 2 mm, vỏ có gờ dọc và phủ lông tơ; mào lông trên đỉnh quả là 5 vảy có răng ở viền và dài hơn ống tràng.
Đặc điểm thực vật của cây Cỏ ngũ sắc
Đặc điểm Phân bố
Trên thế giới, Cỏ Ngũ sắc có nguồn gốc từ Châu Mỹ, sau đó được phát tán ra khắp các vùng nhiệt đới và á nhiệt đới. Ở khu vực Châu Á, cây mọc phổ biến ở các vùng Nam Trung Quốc, Campuchia, Thái Lan, Ấn Độ, Campuchia.
Tại nước ta, đây là loại cỏ dại quen thuộc và phân bố ở những nơi vùng núi cao từ 1500m trở lên đến các tỉnh ở vùng trung du và đồng bằng. Cây mọc gần như thuần loài ở các bãi sông, nương ngô, ven đường đi hay trong vườn.
Bộ phận sử dụng
Thông thường, cỏ ngũ sắc có thể sử dụng được toàn bộ cây. Tuy nhiên, phần được sử dụng nhiều nhất là phần thân cây đã được cắt bỏ rễ.
Thành phần hóa học
Khi tiến hành phân tích dịch chiết dược liệu của cây, người ta đã xác định được trong Cỏ Ngũ sắc có chứa các thành phần chính sau đây:
- Tinh dầu đặc: chiếm 0,16% tính theo dược liệu khô kiệt, có màu vàng nhạt đến màu vàng nghệ và có thể có coumarin. Thành phần chủ yếu của tinh dầu gồm 6-demetoxygeratocromen, ageratochromen và caryophyllen, ba thành phần này chiếm tới 77% hàm lượng tinh dầu có trong dịch chiết cây.
- Thành phần tinh dầu trong hoa có mùi gây nôn và chiếm 0,2%.
- Cả lá và hoa đều chứa caryophyllene, cadinen, geratocromen, demetoxygeratocromen. Bên cạnh đó, lá còn chứa stigmast 7-en-3-02, quercetin, kaempferol, acid fumaric, acid cafeic.
- Hàm lượng saponin thô trong thân và lá là 4,7% (tính theo dược liệu khô kiệt).
Công dụng của cỏ ngũ sắc
Không chỉ mang tới nhiều lợi ích cho sức khỏe, cỏ ngũ sắc còn có giá trị to lớn đối với sắc đẹp.
Lợi ích đối với sức khỏe
Trong Đông y, lá ngũ sắc có vị đắng, tính mát; hoa có vị ngọt, rễ có vị dịu. Cây được sử dụng để điều trị nhiều loại bệnh như:
- Rễ cây có tác dụng hạ sốt, giải nhiệt, trừ thấp và được dùng để điều trị bệnh đau xương, phong thấp, quai bị, sốt cao kéo dài, chấn thương
- Lá cây có tác dụng thanh nhiệt, cầm máu, dùng để điều trị vết thương chảy máu giúp cầm máu và các bệnh về da như ngứa da, viêm da, ghẻ lở, chàm, thấp khớp,…
- Hoa có tác dụng trị nóng trong, cao huyết áp, chữa ho ra máu, bệnh lao phổi,…
Dược liệu Cỏ ngũ sắc
Trong y học hiện đại, hoa ngũ vị có tác dụng:
- Ngăn chặn cơn co thắt ở cơ trơn, giúp cơ trong tử cung co giãn tốt hơn.
- Giảm huyết áp, hoạt động như chất kháng sinh
- Giảm ho, viêm họng, giảm khả năng hoạt động của một số vi nấm
- Thông tiểu, kích thích tiểu tiện, nhuận gan
- Giảm các triệu chứng phì đại tiền liệt tuyến
- Cải thiện chức năng tình dục ở nam giới trung niên
- Chiết xuất polysaccharide từ nụ hoa có tác dụng ức chế sự phát triển của khối u
- Lantanin trong vỏ nấm có tác dụng hạ nhiệt cơ thể rất tốt
Đối với làn da
Không chỉ được sử dụng trong y học mà cỏ ngũ vị còn được biết đến với tác dụng làm đẹp nổi tiếng.
Các sản phẩm có chứa cỏ ngũ sắc thường được dùng để làm dịu da, kiểm soát tình trạng da mụn, da dầu và se khít lỗ chân lông.
Đặc biệt, khả năng kháng khuẩn của cỏ ngũ sắc cũng có tác dụng ngăn ngừa mụn cùng các vấn đề liên quan đến vi khuẩn trên da.
Một số lưu ý khi sử dụng cỏ ngũ sắc
Dù có nhiều tác dụng tốt với sức khỏe, tuy nhiên nó chỉ thực sự phát huy tốt khi sử dụng đúng cách. Do vậy, khi sử dụng cỏ ngũ sắc, mọi người cần lưu ý một số điều sau:
Nên dùng cỏ ngũ sắc sạch, không bị sâu bọ, tránh sử dụng các cây mọc ở khu vực có nhiễm thuốc trừ sâu và thuốc bảo vệ thực vật;
Nếu sử dụng cỏ ngũ sắc để trị viêm xoang, bạn cần tham khảo ý kiến của chuyên gia. Việc sử dụng đúng liều lượng sẽ giúp bài thuốc phát huy hiệu quả tốt hơn.
Khi nấu nước cỏ ngũ sắc để tắm cho em bé, cần nấu theo tỷ lệ thích hợp, không nên nấu quá đặc hoặc quá loãng bởi nó sẽ không đạt được hiệu quả mong muốn.
Tránh nhầm lẫn giữa cây cỏ ngũ vị với cây bông ổi, cây hy thiêm (nhiều nơi cũng gọi là cây cứt lợn) để tránh gặp phải tác dụng không mong muốn.
Dược sĩ Thu Hà
