Sỏi mật là những viên sỏi được hình thành trong túi mật hoặc ống mật. Sỏi mật có thể nhỏ như hạt cát nhưng cũng có thể lớn như quả bóng bàn, gây đau đớn. Tìm hiểu nguyên nhân, điều trị và cách phòng ngừa sỏi mật.
Tìm hiểu nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa sỏi mật
Sỏi mật là gì?
Túi mật là một cơ quan nhỏ ở bụng trên bên phải, ngay bên dưới gan. Túi mật chứa một chất lỏng màu vàng lục giúp tiêu hóa. Các vấn đề với túi mật thường xảy ra khi có thứ gì đó chặn ống mật, như sỏi mật.
Hầu hết sỏi mật được tạo ra khi các chất có trong mật như cholesterol cứng lại. Sỏi mật rất phổ biến và thường không có triệu chứng. Khoảng 10% những người được chẩn đoán mắc bệnh sỏi mật xuất hiện các triệu chứng trong vòng 5 năm.
Hầu hết sỏi mật được tạo ra khi các chất có trong mật như cholesterol cứng lại
Các dấu hiệu và triệu chứng của sỏi mật
Sỏi mật có thể dẫn đến đau ở vùng bụng trên bên phải hoặc trung tâm dạ dày. Thỉnh thoảng người bệnh có thể bị đau túi mật, nhất là sau khi ăn thực phẩm giàu chất béo.
Cơn đau do các vấn đề về sỏi mật thường chỉ kéo dài trong vài giờ, nhưng rất đau đớn.
Nếu sỏi mật không được điều trị, các triệu chứng có thể tăng lên bao gồm:
- Sốt cao
- Tim đập loạn nhịp
- Vàng da và lòng trắng mắt
- Ngứa da
- Tiêu chảy
- Ớn lạnh
- Lú lẫn
- Chán ăn
Bởi vì các triệu chứng của sỏi mật giống với các triệu chứng của viêm ruột thừa, viêm tụy, nên khi thấy xuất hiện các triệu chứng này, tốt nhất là đến bệnh viện để được thăm khám và điều trị phù hợp.
Sỏi mật không triệu chứng
Bản thân sỏi mật không gây đau. Thay vào đó, cơn đau xảy ra khi sỏi mật cản trở sự di chuyển của mật từ túi mật.
Theo các chuyên gia, khoảng 80% những người bị sỏi mật không bị đau và không có triệu chứng nào. Bác sĩ có thể phát hiện ra sỏi mật khi chụp X-quang hoặc trong quá trình phẫu thuật bụng.
Tìm hiểu nguyên nhân gây sỏi mật
Nguyên nhân thực sự của sỏi mật được cho là do sự mất cân bằng hóa học của mật bên trong túi mật. Mặc dù các nhà nghiên cứu vẫn chưa rõ nguyên nhân chính xác khiến sự mất cân bằng đó xảy ra, nhưng thường là do các yếu tố sau:
Quá nhiều cholesterol trong mật
Có quá nhiều cholesterol trong mật có thể dẫn đến sỏi cholesterol màu vàng. Những viên sỏi cứng này có thể phát triển nếu gan tạo ra nhiều cholesterol hơn số lượng mà mật có thể hòa tan.
Có quá nhiều cholesterol trong mật có thể dẫn đến sỏi cholesterol màu vàng
Quá nhiều bilirubin trong mật
Bilirubin là một hóa chất được tạo ra trong quá trình phân hủy bình thường của các tế bào hồng cầu. Sau khi được tạo ra, nó sẽ đi qua gan và cuối cùng được bài tiết ra khỏi cơ thể.
Một số tình trạng, chẳng hạn như tổn thương gan và một số rối loạn về máu, khiến gan sản xuất nhiều bilirubin hơn mức cần thiết. Sỏi mật sắc tố hình thành khi túi mật không thể phá vỡ lượng bilirubin dư thừa. Những viên đá cứng này thường có màu nâu sẫm hoặc đen.
Mật cô đặc do túi mật đầy
Túi mật cần có khả năng làm rỗng mật để hoạt động bình thường. Nếu nó không thể làm rỗng hàm lượng mật, mật sẽ trở nên cô đặc quá mức, có thể hình thành sỏi.
Yếu tố nguy cơ gây sỏi mật
Có một số yếu tố nguy cơ không kiểm soát được như tuổi tác, chủng tộc, giới tính và tiền sử gia đình, nhưng yếu tố liên quan đến chế độ ăn uống và lối sống thì có thể kiểm soát dễ dàng.
Yếu tố liên quan đến chế độ ăn uống và sức khỏe:
- Béo phì
- Ăn nhiều chất béo hoặc cholesterol và ít chất xơ
- Vừa thực hiện giảm cân cấp tốc
- Lười vận động
Các phương pháp điều trị sỏi mật
Hầu hết các trường hợp bị sỏi mật nhưng không đau thì không cần phải điều trị. Đôi khi sỏi mật tự hết mà người bệnh không hề hay biết.
Nếu bị đau, bác sĩ có thể đề nghị phẫu thuật hoặc dùng thuốc.
Phẫu thuật
Cắt bỏ túi mật có 2 loại là mổ nội soi cắt bỏ túi mật hoặc phẫu thuật mở. Vì túi mật không quá cần thiết nên có thể cắt bỏ hoàn toàn.
Loại bỏ túi mật liên quan đến việc định tuyến lại mật từ gan đến ruột non. Mật không còn đi qua túi mật và nó trở nên ít cô đặc hơn. Kết quả ngay lập tức là tác dụng nhuận tràng có thể gây tiêu chảy, nhưng vấn đề này sẽ tự khỏi với hầu hết mọi người.
Liệu pháp hòa tan đường uống
Thường dùng thuốc ursodiol và chenodiol có chứa axit mật, có tác dụng phá vỡ sỏi. Phương pháp điều trị này phù hợp nhất để phá vỡ sỏi cholesterol nhưng phải dùng nhiều tháng, thậm chí nhiều năm.
Tán sỏi bằng sóng xung kích truyền qua người cũng có thể phá vỡ sỏi mật thành những mảnh nhỏ hơn.
Dẫn lưu túi mật qua da là việc đặt một kim vô trùng vào túi mật để hút (rút) mật. Sau đó, một ống được đưa vào để giúp thoát nước bổ sung.
Phòng ngừa sỏi mật bằng cách nào?
Mặc dù không có cách nào giúp ngăn ngừa hoàn toàn sỏi mật, nhưng cholesterol dường như đóng một vai trò quan trọng trong việc hình thành chúng.
Để phòng ngừa sỏi mật, cần phòng ngừa cholesterol cao, bằng cách tập thể dục thường xuyên, thay đổi chế độ ăn uống lành mạnh.
Chế độ ăn Địa Trung Hải và chế độ ăn kiêng DASH
Theo một nghiên cứu lớn năm 2018, một số chế độ ăn kiêng có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh sỏi mật.
Chế độ ăn Địa Trung Hải bao gồm thực phẩm toàn phần và chất béo lành mạnh, đồng thời hạn chế thực phẩm chế biến sẵn và ngũ cốc tinh chế. Chế độ ăn kiêng DASH cũng tập trung vào thực phẩm toàn phần, nhưng đặc biệt hạn chế natri, thịt đỏ và chất béo.
Cả hai chế độ ăn kiêng đều ăn nhiều trái cây và rau củ, đồng thời hạn chế đường bổ sung.
Rau củ và trái cây giàu dinh dưỡng và chất xơ, giúp tăng tốc độ tiêu hóa, làm giảm nguy cơ mắc bệnh sỏi mật.
Ăn các chất béo lành mạnh làm giảm mức chất béo trung tính, cải thiện chất lượng mật và điều chỉnh các cơn co thắt túi mật. Chất béo lành mạnh có trong các loại hạt, dầu olive, cá, dầu cá…
Chế độ ăn kiêng DASH với nhiều lại rau, chất béo lành mạnh, hạn chế thịt đỏ
Tránh các thực phẩm làm tăng nguy cơ mắc sỏi mật
- Đường tinh luyện, chẳng hạn như fructose
- Thực phẩm có nhiều đường bổ sung, chẳng hạn như món tráng miệng và đồ ngọt
- Thức ăn nhanh
- Thực phẩm giàu chất béo, đặc biệt là chất béo bão hòa
- Thực phẩm có chứa chất béo chuyển hóa, chẳng hạn như thực phẩm chiên rán
- Chất béo chuyển hóa có liên quan đến một loạt các vấn đề sức khỏe, bao gồm cả tình trạng túi mật
Nếu bạn bị sỏi mật, việc ăn thực phẩm giàu chất béo có thể làm tăng nguy cơ mắc các biến chứng đau đớn do cơn đau quặn. Điều này là do chất béo trong chế độ ăn uống sẽ kích hoạt túi mật co lại và rỗng, gây khó chịu và đau đớn.
Anh Nguyễn
