Thiếu sắt là nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu máu trên thế giới. Thiếu máu do thiếu sắt thường gặp ở trẻ em và phụ nữ, đặc biệt là phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Để điều trị thiếu máu do thiếu sắt, cần xác định được chính xác nguyên nhân.
Vai trò của sắt trong cơ thể
Sắt có vai trò quan trọng trong tổng hợp hemoglobin của hồng cầu (huyết sắc tố) – là chất vận chuyển oxy cho các tế bào trong cơ thể. Hem – một trong hai thành phần chính của hemoglobin (hem và globin) được cấu tạo từ protoporphyrin và ion sắt hóa trị hai (Fe2+). Ngoài ra sắt còn tham gia vào thành phần một số men oxy hóa khử trong các tế bào và có trong myoglobin (là sắc tố hô hấp của cơ) có tác dụng dự trữ oxy cho hoạt động mô cơ, chúng sẽ kết hợp với các chất dinh dưỡng khác để giải phóng năng lượng cho sự co cơ.
Nếu thiếu sắt, sự vận chuyển oxy đến các mô cơ thể và sự dự trữ oxy ở cơ giảm sút làm cho cơ thể hay mệt mỏi, kém tập trung, suy giảm trí nhớ, hay quên. Một hậu quả nữa của việc thiếu sắt là nguy cơ hấp thu chì từ đường tiêu hóa sẽ cao, làm tăng nguy cơ ngộ độc chì. Đây là một tổn thương nguy hiểm cho hệ tạo máu và thần kinh, gây ra những hậu quả không hồi phục được.
Thiếu máu do thiếu sắt là gì?
Thiếu máu do thiếu sắt là tình trạng xảy ra khi hồng cầu bị giảm cả về số lượng và chất lượng do thiếu sắt, hay nói cách khác là cơ thể bị thiếu máu vì không tổng hợp đủ hemoglobin do thiếu sắt.
Nguyên nhân gây bệnh thiếu máu do thiếu sắt
Có nhiều nguyên nhân gây ra thiếu máu thiếu sắt, chủ yếu có 3 nhóm nguyên nhân chính như sau:
Do cung cấp sắt không đủ nhu cầu
- Do chế độ ăn thiếu sắt: ăn kiêng, ít ăn các thực phẩm chứa nhiều sắt.
- Do nhu cầu tăng: trẻ em trong giai đoạn tăng trưởng phát triển, phụ nữ trong thời gian hành kinh, phụ nữ mang thai, cho con bú… không bổ sung thêm sắt.
- Do giảm hấp thu sắt: người bị viêm dạ dày, viêm ruột, cắt đoạn dạ dày, ruột sẽ bị giảm hấp thu sắt, hoặc ăn hay uống một số thực phẩm làm giảm hấp thu sắt như tanin, phytate có trong chè, cà phê; nước uống có ga…
Thiếu sắt do mất máu mạn tính
Những người bị mắc bệnh gây mất máu mạn tính cũng dễ bị thiếu sắt. Những bệnh gây mất máu mạn tính là: Loét dạ dày tá tràng biến chứng chảy máu, ung thư đường tiêu hóa, nhiễm giun móc, polyp đường ruột, viêm đường tiết niệu chảy máu, mất máu nhiều qua kinh nguyệt, sau phẫu thuật, sau chấn thương, u xơ tử cung…
Bệnh đái huyết sắc tố kịch phát ban đêm gây tan máu trong lòng mạch cũng dễ gây thiếu sắt do thiếu máu.
Rối loạn chuyển hóa sắt bẩm sinh
Là tình trạng cơ thể không tổng hợp được transferrin vận chuyển sắt. Bệnh này rất hiếm gặp nhưng cực kỳ nguy hiểm do dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng cho gan, tim, xương khớp như suy tim, đau xương khớp, tiểu đường,…
Triệu chứng thiếu máu do thiếu sắt
Dấu hiệu thiếu máu do thiếu sắt xuất hiện từ từ và phụ thuộc vào mức độ thiếu sắt.
- Người bệnh thiếu máu do thiếu sắt thường có làn da xanh xao, niêm mạc nhợt nhạt, lưỡi nhợt, nhẵn do mất hoặc mòn gai lưỡi, môi khô, tóc khô, dễ gãy, móng mỏng và dễ gãy.
- Người bệnh cảm thấy mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt khi thay đổi tư thế, tim đập nhanh, tức ngực, giảm khả năng hoạt động thể lực và trí lực. Trẻ nhỏ thì thường quấy khóc, biếng ăn.
- Nếu do bệnh lý gây thiếu máu, người bệnh sẽ thường bị đau bụng.
Xét nghiệm chẩn đoán thiếu máu do thiếu sắt
Để xác định có bị thiếu máu do thiếu sắt hay không, bác sĩ sẽ đề nghị bệnh nhân làm tổng phân tích tế bào máu, xét nghiệm đánh giá mức độ và tính chất thiếu máu, xét nghiệm đánh giá mức độ thiếu sắt, xét nghiệm tìm nguyên nhân (như siêu âm ổ bụng, nội soi đại tràng, tìm ký sinh trùng đường ruột…).
Chẩn đoán nguyên nhân
Dựa vào thăm khám lâm sàng và các xét nghiệm để chẩn đoán nguyên của thiếu máu thiếu sắt là do giảm cung cấp sắt hay mất sắt do mất máu hoặc do các nguyên nhân phối hợp.
Chẩn đoán phân biệt
Thalassemia:
- Người bệnh có biểu hiện thiếu máu từ nhỏ, có thể trong gia đình có người bị bệnh thalassemia. Thường có vàng da, lách to.
- Cận lâm sàng: Sắt huyết thanh bình thường hoặc tăng; ferritin có thể là bình thường, nhưng phần lớn là tăng và càng về sau càng tăng; transferrin bình thường hoặc giảm; độ bão hòa transferrin bình thường hoặc tăng; khả năng gắn sắt toàn thể bình thường; bilirubin gián tiếp thường tăng; có thể có thành phần huyết sắc tố bất thường.
Thiếu máu trong viêm mạn tính:
- Lâm sàng: Có tình trạng viêm mạn tính như: Viêm đa khớp dạng thấp, lao, lupus…
- Cận lâm sàng: Sắt huyết thanh giảm, ferritin tăng, transferrin bình thường, độ bão hòa transferrin bình thường hoặc giảm, khả năng gắn sắt toàn thể tăng, tốc độ máu lắng tăng; protein phản ứng (CRP) tăng.
Thiếu máu trong suy dinh dưỡng:
- Lâm sàng: Tình trạng gầy, yếu, chậm phát triển thể chất (đối với trẻ em). Có nguyên nhân dẫn đến suy dinh dưỡng như đói ăn, nhịn ăn trong thời gian dài.
- Cận lâm sàng: Thiếu máu hồng cầu nhỏ, protein huyết thanh giảm.
Điều trị thiếu máu do thiếu sắt
Phương pháp điều trị sẽ phụ thuộc vào độ nghiêm trọng và nguyên nhân gây thiếu sắt. Thông thường, người bệnh cần bổ sung thêm sắt trong vòng 3 – 6 tháng.
Nếu phương pháp bổ sung sắt không làm tăng nồng độ sắt trong cơ thể, có thể người bệnh sẽ cần phải điều trị các bệnh lý là nguyên nhân gây thiếu máu, như loét dạ dày tá tràng, polyp chảy máu, khối u…
Người bệnh bị thiếu máu nặng có thể cần phải truyền sắt qua tĩnh mạch hoặc tiếp máu nhanh chóng.
