Vàng đắng (Coscinium fenestratum) là một loài thực vật thân leo, có giá trị dược liệu cao, được sử dụng trong y học cổ truyền. Cây được dùng để điều trị chứng kiết lỵ, viêm phế quản, lở ngứa ngoài da, kẽ chân ngứa, chảy nước và bệnh đau mắt đỏ.
Dược liệu vàng đắng được dùng để điều trị kiết lỵ
Tổng quan
Tên gọi danh pháp
Tên gọi: Vàng đắng
Tên gọi khác: Hoàng đằng, dây khai, dây đằng giang, dây vàng, nam hoàng liên,…
Tên khoa học: Coscinium fenestratum.
Tên dược: Radix et Caulis Fibraurea Tinctoria.
Họ: Tiết dê (danh pháp khoa học: Menispermaceae).
Đặc điểm thực vật
Vàng đắng là thực vật dây leo thân gỗ, sống lâu năm, thường mọc bò trên mặt đất hoặc mọc leo ở các loài cây gỗ cao, lớn. Thân cây có hình trụ, với chiều dài có thể tới 10m. Vỏ cây ban đầu có màu trắng bạc, sau già chuyển sang màu vàng ngà, chứa nhiều berberin – một hoạt chất có dược tính.
Lá cây hình trái xoan hoặc hình tim, mọc so le, rộng khoảng 4 – 10cm và dài từ 9 – 20cm. Phiến lá rộng, có hình bầu dục, nhẵn và cứng, gân lá nổi rõ, gốc lá tròn, đầu nhọn và có cuống dài.
Hoa màu vàng và có kích thước nhỏ. Quả hạch, hình cầu hoặc hình bầu dục, ban đầu có màu xanh nhưng sau khi chín chuyển sang màu vàng.
Đặc điểm dược liệu vàng đắng
Phân bố
Vàng đắng mọc hoang ở các khu vực rừng núi ở Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan và Malaysia. Ở Việt Nam, cây mọc chủ yếu ở các tỉnh Tây Nguyên và một số tỉnh miền núi phía Bắc.
Thu hái – sơ chế
Thân già và rễ của cây được thu hái vào tháng 8 – 9 hằng năm. Khi hái về, đem cạo sạch lớp bần (lớp bao phủ bên ngoài vỏ), sau đó chặt thành từng đoạn vừa phải và đem đi phơi/ sấy khô.
Bộ phận dùng
Thân già và rễ của cây được sử dụng để làm thuốc.
Thành phần hóa học
Vàng đắng chứa nhiều alkaloid, trong đó berberin là thành phần chính. Ngoài ra, cây còn chứa các alkaloid khác như palmatin, jatrorrhizin và columbamin.
Công dụng của Vàng đắng
Tác dụng dược lý
Hoạt chất berberin có khả năng tiêu diệt nhiều loại vi khuẩn gây bệnh, đặc biệt là vi khuẩn đường ruột như Escherichia coli, Salmonella, Shigella.
Hỗ trợ điều trị các bệnh nhiễm khuẩn đường tiêu hóa như tiêu chảy, kiết lỵ, viêm ruột.
Kích thích tiêu hóa, giúp giảm triệu chứng rối loạn tiêu hóa, đầy hơi, đau bụng.
Hỗ trợ hạ đường huyết, ổn định đường huyết và bảo vệ gan, hạ men gan.
Có tác dụng giãn mạch, giúp hạ huyết áp và phòng ngừa bệnh tim mạch.
Kháng ký sinh trùng, chống sốt rét.
Tiềm năng chống ung thư trong các thử nghiệm.
Vị thuốc Vàng đắng
Tính vị: Vị đắng, tính lạnh.
Quy kinh: Quy vào kinh Phế, Tỳ, Can.
Công dụng: Sát trùng, thanh nhiệt và tiêu viêm.
Chủ trị: Viêm ruột, tiêu chảy, viêm tai, đau mắt, kiết lỵ, sốt rét, lở ngứa ngoài da và tiêu hóa kém.
Dược liệu vàng đắng
Ứng dụng chữa bệnh của dược liệu vàng đắng
Dược liệu vàng đắng được sử dụng để trị tiêu chảy do nhiễm khuẩn, viêm kết mạc, viêm phế quản, lở ngứa,…
Cách dùng – liều lượng
Có thể sử dụng dược liệu hoàng đằng bằng cách sắc uống, tán bột, làm viên hoặc dùng ngoài da. Liều dùng tham khảo: 6 – 12g/ ngày.
Các bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc vàng đắng
- Bài thuốc chữa viêm phế quản, hội chứng lỵ, bạch đới, viêm tai trong và viêm đường tiết niệu
Chuẩn bị: Huyết dụ, mộc thông và hoàng đằng, mỗi thứ 10 – 12g.
Thực hiện: Đem các vị sắc lấy nước uống, ngày dùng 1 thang cho đến khi khỏi bệnh.
- Bài thuốc chữa viêm tai có mủ
Chuẩn bị: Phèn chua 10g và bột vàng đắng 20g.
Thực hiện: Tán nhuyễn, trộn đều và thổi vào tai. Thực hiện 2 – 3 lần/ ngày liên tục trong vài ngày.
- Bài thuốc chữa kiết lỵ
Chuẩn bị: Mức hoa trắng và bột hoàng đằng hoặc cao cỏ sữa lá lớn và hoàng đằng.
Thực hiện: Trộn đều, làm thành viên và dùng uống hằng ngày.
- Bài thuốc chữa kẽ chân viêm, ngứa và chảy nước
Chuẩn bị: Kha tử 10g và vàng đắng từ 10 -20g.
Thực hiện: Đem các vị giã nát, sắc đặc và dùng nước ngâm chân từ 1 – 2 lần/ ngày.
- Bài thuốc trị trẻ em nóng trong người khiến da nổi mụn nhiều
Chuẩn bị: 1 ít vàng đắng.
Thực hiện: Nấu nước và tắm từ 1 – 2 lần/ ngày cho đến khi khỏi hẳn.
- Bài thuốc chữa viêm dạ dày, bàng quang và viêm ruột
Chuẩn bị: 4 – 12g rễ hoàng đằng.
Thực hiện: Sắc uống.
- Bài thuốc chữa mắt sưng đỏ và có màng
Chuẩn bị: 1 ít phèn chua và 4 hoàng đằng.
Thực hiện: Tán nhỏ các dược liệu, sau đó đem chưng cách thủy và gạn lấy nước, nhỏ mặt.
Lưu ý: Chỉ thực hiện khi có sự cho phép của bác sĩ.
- Bài thuốc chữa mắt đau, sưng đỏ và thường xuyên chảy nước
Chuẩn bị: Cam thảo 2g, phòng phong, kinh giới, bạch chỉ, long đởm thảo và cúc hoa mỗi thứ 4g, mật mông 9g và vàng đắng 8g.
Thực hiện: Sắc uống, ngày dùng 1 thang, duy trì bài thuốc liên tục trong 3 – 5 ngày.
- Bài thuốc chữa viêm ruột kiết lỵ
Chuẩn bị: Lá mơ 20g, cỏ sữa lá lớn 20g và vàng đắng 14g.
Thực hiện: Đem các vị sắc uống.
Dược sĩ Thu Hà
