Xơ cứng động mạch là nguyên nhân chính gây ra bệnh tim và đột quỵ. Đây là một căn bệnh tiến triển chậm, nên cần có biện pháp phòng ngừa và điều trị ngay từ sớm.
Tìm hiểu cách hình thành xơ cứng động mạch để phòng tránh
Xơ cứng động mạch là gì?
Xơ cứng động mạch là tình trạng các mạch máu trở nên dày và cứng. Thông thường ở một người khỏe mạnh, các động mạch linh hoạt và đàn hồi, cho phép lưu thông máu mang oxy và các chất dinh dưỡng đi nuôi cơ thể. Tuy nhiên, theo thời gian, khi già đi hoặc sức khỏe xấu đi do nhiều yếu tố kết hợp, thành động mạch có thể bắt đầu cứng lại.
Ngoài ra, có nhiều yếu tố làm hỏng các lớp bên trong của động mạch như hút thuốc lá, chất béo và cholesterol cao trong máu, huyết áp cao, đường huyết cao… cũng khiến động mạch cứng hơn.
Sự cứng lại của động mạch có thể xảy ra ở bất kỳ đâu trong cơ thể. Khi các động mạch bị xơ cứng gây hạn chế lưu lượng máu đến các cơ quan, cơ và mô chính của cơ thể, làm tăng nguy cơ đau tim đột ngột, đột quỵ, suy nội tạng và các vấn đề khác.
Xơ cứng động mạch có thể dẫn đến tử vong
Xơ cứng động mạch so với xơ vữa động mạch
Xơ vữa động mạch xảy ra khi có sự tích tụ chất béo, cholesterol và các chất khác (thường được gọi là mảng bám) trong thành động mạch. Xơ vữa động mạch là một loại xơ cứng động mạch cụ thể có liên quan đến các cơn đau tim.
Nhiều người sử dụng các thuật ngữ này thay thế cho nhau vì cả hai đều dẫn đến giảm lưu lượng máu và làm tăng nguy cơ ngừng tim.
Ở xơ vữa động mạch, sự tích tụ mảng bám có thể hình thành cục máu đông và cuối cùng sẽ vỡ ra. Tuy nhiên, không phải tất cả các trường hợp xơ cứng động mạch đều liên quan đến cục máu đông hoặc dẫn đến đau tim.
Trên thực tế, nhiều người bị xơ cứng động mạch nhẹ không có bất kỳ triệu chứng nào. Vì bệnh hình thành dần dần và có thể đi kèm với tăng cân hoặc già đi nên rất dễ bỏ qua các triệu chứng, khiến tình trạng bệnh trở nên tồi tệ hơn theo thời gian.
Nhiều người không có triệu chứng xơ cứng động mạch cho đến khi động mạch bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn đến mức không thể cung cấp đủ máu cho các cơ quan và mô. Lúc này, có thể xảy ra cơn thiếu máu não thoáng qua, có khả năng tiến triển thành đột quỵ hoặc suy tim.
Xơ vữa động mạch là 1 loại xơ cứng động mạch cụ thể
Triệu chứng xơ cứng động mạch
Có nhiều triệu chứng cảnh báo xơ cứng động mạch gồm:
- Đau ngực
- Đau thắt ngực
- Tê hoặc yếu đột ngột ở cánh tay hoặc chân
- Đau chân khi đi bộ
- Khó nói hoặc nói lắp
- Một bên mặt bị xệ xuống
- Huyết áp cao
- Suy thận
- Rối loạn cương dương, khó quan hệ tình dục
Nguyên nhân gây xơ cứng động mạch
Các nghiên cứu cho thấy chế độ ăn uống không lành mạnh, ít vận động, căng thẳng liên tục có liên quan đến viêm mãn tính – nguyên nhân chính gây xơ cứng động mạch.
Các yếu tố này kết hợp gây phá vỡ nội mô, tích tụ các mảng bám, khi mảng bám vỡ ra có thể đe dọa tính mạng đột ngột.
Nguyên nhân gốc rễ của xơ cứng động mạch là rối loạn chức năng nội mô (mạch máu) bắt đầu khi mức độ viêm tăng lên. Lớp nội mô có mục đích gây ra các phản ứng thư giãn và co thắt trong các cơ trơn mạch máu bằng cách giải phóng và điều chỉnh các hợp chất gọi là oxit nitric (NO) và các yếu tố hợp đồng có nguồn gốc từ nội mô (EDCF). Quá trình này giúp máu lưu thông khắp cơ thể.
Sự giải phóng NO và EDCF nội mô bị giảm ở những người mắc bệnh tiểu đường và tăng huyết áp. Các động mạch mất độ nhạy cảm với các hợp chất này khi tình trạng viêm nhiễm gia tăng. Đồng thời, viêm cũng liên quan đến các yếu tố nguy cơ tim mạch khác, bao gồm co thắt mạch máu (đột ngột co thắt dòng máu), huyết khối (hình thành cục máu đông), sự xâm nhập của đại thực bào (tế bào bạch cầu tấn công các vùng bị nhiễm trùng) và sự phát triển tế bào bất thường.
Về cơ bản, khi mức độ viêm vẫn cao, các động mạch sẽ bị tổn thương và cơ thể coi đây là dấu hiệu cho thấy nó cần tự sửa chữa. Nó gửi các hợp chất bao gồm cholesterol và tế bào bạch cầu đến các động mạch để giúp sửa chữa vấn đề, nhưng nếu điều này tiếp tục trong thời gian dài, mảng bám của các hợp chất này có thể tích tụ và các chất khác (chẳng hạn như canxi) có thể bị mắc kẹt trong động mạch.
Xơ cứng động mạch là nguyên nhân dẫn đến đau tim, đột quỵ
Điều trị và phòng ngừa xơ cứng động mạch
Thay đổi lối sống có thể giúp ngăn ngừa hoặc điều trị xơ cứng động mạch vì nó nhắm mục tiêu chống viêm.
Một số cách mà các chuyên gia y tế thường thực hiện để theo dõi các yếu tố nguy cơ gây xơ cứng động mạch hoặc bệnh tim nói chung, bao gồm:
- Tập trung vào việc tăng lipoprotein tỷ trọng cao (HDL), là loại “cholesterol tốt” có lợi cho tim mạch.
- Giảm tổng mức cholesterol cao và lipoprotein mật độ thấp (LDL). Cholesterol LDL cao có liên quan đến nguy cơ mắc bệnh tim.
Thay đổi chế độ ăn uống
Cắt giảm chất béo xấu, cholesterol và muối, đồng thời áp dụng chế độ ăn uống chống viêm (hạn chế thịt đỏ, thịt chế biến sẵn, cắt giảm đường, chất tạo ngọt, ăn nhiều rau củ quả, ngũ cốc nguyên cám, các loại hạt, cá, thịt gia cầm…).
Tập thể dục thường xuyên
Tập thể dục có lợi cho trái tim bằng cách làm cho nó mạnh mẽ và dẻo dai hơn. Nó làm tăng khả năng cung cấp oxy và chất dinh dưỡng đến các cơ quan và tế bào, giúp giảm căng thẳng và có thể giúp duy trì cân nặng hợp lý – đặc biệt khi kết hợp với chế độ ăn uống lành mạnh.
Cố gắng tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày (tốt nhất là 60 – 90 phút nếu cường độ thấp). Nếu đủ sức khỏe, bạn cũng có thể thử thực hiện các bài tập ngắn hơn nhưng cường độ cao hơn, bao gồm cả bài tập cường độ cao ngắt quãng (HIIT) tốt cho tim mạch.
Dù bạn chọn loại nào, hãy kiên trì luyện tập mỗi ngày. Tập thể dục cũng giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tiểu đường và tăng cường sức khỏe tổng thể.
Kiểm soát căng thẳng
Nghiên cứu chứng minh rằng căng thẳng làm tăng nguy cơ đau tim. Căng thẳng kích hoạt cả hệ thống thần kinh giao cảm và trục dưới đồi – tuyến yên – thượng thận, dẫn đến sự gia tăng catecholamine, glucocorticoid và các cytokine gây viêm.
Tức giận, mất ngủ, trầm cảm, ăn quá nhiều, lo lắng và phụ thuộc vào thuốc đều có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh xơ cứng động mạch do tác động của chúng đối với nồng độ hormone ảnh hưởng đến tình trạng viêm và do đó ảnh hưởng đến hoạt động của tim.
Để kiểm soát căng thẳng, hãy học cách đối phó với các vấn đề về cảm xúc và thể chất, tập thể dục, ngồi thiền, liệu pháp xoa bóp hoặc một hình thức thư giãn khác mà bạn yêu thích…
Nên học cách kiểm soát căng thẳng để giảm viêm mãn tính
Bổ sung vi chất dinh dưỡng
Những người đang mắc bệnh tim nên cân nhắc bổ sung axit béo omega-3 (1 – 4 gam/ngày).
Magie là một chất dinh dưỡng quan trọng giúp thư giãn cơ bắp và cân bằng lượng khoáng chất. Các nghiên cứu trong ống nghiệm đã liên kết mức magie thấp với rối loạn chức năng nội mô, dẫn đến sự phát triển xơ cứng động mạch.
CoQ10 giúp bảo vệ các tế bào khỏi bị hư hại bởi các gốc tự do có hại nhờ có khả năng chống oxy hóa mạnh.
Củ nghệ có chứa một thành phần hoạt chất được gọi là curcumin có khả năng chống huyết khối, ngăn ngừa cục máu đông và chống đông máu.
Sử dụng tinh dầu
Nghiên cứu cũng chứng minh rằng các loại tinh dầu bao gồm cỏ xạ hương, đinh hương, hoa hồng, bạch đàn, thì là và cam bergamot có thể làm giảm các enzym COX-2 gây viêm. Tinh dầu gừng có chứa gingerol chống viêm.
Để sử dụng tinh dầu, bạn có thể dùng máy xông tinh dầu để khuếch tán tinh dầu ra khắp phòng.
Anh Nguyễn
