Sốt rét là một bệnh truyền nhiễm, do ký sinh trùng Plasmodium gây nên và do muỗi Anophen lây truyền. Mọi người đều có nguy cơ mắc bệnh sốt rét nếu sống hoặc đi qua khu vực có sốt rét lưu hành.
Bệnh sốt rét là gì?
Sốt rét là một bệnh nghiêm trọng và đôi khi gây tử vong do một loại ký sinh trùng thường lây nhiễm cho một loại muỗi nào đó ăn người. Những người bị sốt rét thường rất mệt mỏi với sốt cao, ớn lạnh và triệu chứng bệnh giống như cúm. Có bốn loại ký sinh trùng gây sốt rét lây nhiễm sang người: Plasmodium falciparum, P. vivax, P. ovale và P. malariae. Ngoài ra, P. knowlesi, một loại sốt rét lây nhiễm tự nhiên cho khỉ ở Đông Nam Á, cũng lây sang người, gây ra bệnh sốt rét truyền từ động vật sang người. P.falciparum là loại sốt rét dễ dẫn đến nhiễm trùng nặng và nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong. Mặc dù sốt rét có thể là một căn bệnh chết người, nhưng bệnh tật và tử vong do sốt rét thường có thể được ngăn ngừa.
Trên toàn cầu, Tổ chức Y tế Thế giới ước tính rằng vào năm 2020, có 241 triệu trường hợp sốt rét lâm sàng xảy ra và 627.000 người chết vì sốt rét, trong đó phần lớn là trẻ em ở châu Phi. Vì bệnh sốt rét gây ra rất nhiều bệnh tật và tử vong, nên căn bệnh này là một nguồn tiêu hao lớn đối với nhiều nền kinh tế quốc gia.
Triệu chứng của bệnh sốt rét
Bệnh sốt rét thường có thời gian ủ bệnh từ bảy đến 18 ngày. Điều này có nghĩa là sau khi bị muỗi mang mầm bệnh đốt, bạn thường sẽ không xuất hiện các triệu chứng trong ít nhất một tuần.
Các triệu chứng sốt rét bao gồm:
- Sốt
- Ớn lạnh và rùng mình
- Ra mồ hôi
- Đau đầu
- Cảm giác buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy và đau nhức cơ bắp cũng thường xảy ra.
Đặc điểm đặc trưng của bệnh sốt rét là các triệu chứng có chu kỳ: sốt, sau đó là ớn lạnh, và cuối cùng là đổ mồ hôi, xảy ra cứ hai hoặc ba ngày một lần. Các ký sinh trùng p. falciparum, tr. vivax và p. ovale có thể gây ra các triệu chứng sau mỗi hai ngày (khi các tế bào hồng cầu vỡ ra, giải phóng nhiều ký sinh trùng hơn). P. malariae được cho là nguyên nhân khởi phát các triệu chứng cứ ba ngày một lần. Các triệu chứng xuất hiện trong khoảng thời gian vài giờ và bắt đầu bằng cảm giác ớn lạnh, sau đó là sốt và cuối cùng là đổ mồ hôi.
Không phải ai bị sốt rét cũng sẽ gặp phải những triệu chứng theo chu kỳ này. Nếu bạn bắt đầu gặp bất kỳ triệu chứng nào được mô tả ở trên và gần đây bạn đã ở trong vùng sốt rét, bạn nên ngay lập tức tìm kiếm sự trợ giúp y tế. Chẩn đoán và điều trị nhanh chóng sẽ giúp bạn nhanh chóng khỏi bệnh hơn và tránh các biến chứng nghiêm trọng.
Bệnh sốt rét lây lan như thế nào?
Ký sinh trùng Plasmodium lây lan qua muỗi. Chúng được gọi là muỗi “cắn đêm” vì chúng thường cắn nhất trong khoảng thời gian từ hoàng hôn đến bình minh. Khi muỗi đốt một người đã bị nhiễm bệnh sốt rét, nó sẽ bị nhiễm bệnh và lây truyền ký sinh trùng cho người tiếp theo mà nó cắn. Bệnh sốt rét không thể lây trực tiếp từ người này sang người khác.
Khi bị muỗi đốt, ký sinh trùng sẽ xâm nhập vào máu và di chuyển đến gan. Trong gan, nó phát triển trong vài ngày đến vài tuần trước khi tái xâm nhập vào máu. Đây là điểm mà các triệu chứng phát triển và cần phải điều trị khẩn cấp. Mặc dù rất hiếm, bệnh sốt rét cũng có thể lây từ người bị nhiễm trùng qua truyền máu và dùng chung kim tiêm.
>> Xem thêm Bí quyết tăng cường sức đề kháng cho cơ thể để phòng ngừa dịch bệnh
Cách bảo vệ ngăn ngừa bệnh sốt rét
Để hỗ trợ phòng chống bệnh sốt rét, các cơ quan y tế toàn cầu như NHS và Tổ chức Y tế Thế giới thúc đẩy việc sử dụng phương pháp ABCD. Điều này là viết tắt của:
- A (Awareness of risk) Nhận thức về nguy cơ – Bước đầu tiên trong công tác phòng chống bệnh sốt rét là tìm hiểu xem bạn có nguy cơ mắc bệnh sốt rét ở những khu vực bạn đang đi du lịch hay không. Ngoài ra, bạn càng biết nhiều về bệnh sốt rét, bạn càng được trang bị tốt hơn để luôn được bảo vệ.
- B (Bite Prevention) Phòng ngừa vết cắn – Khi đến một quốc gia bị ảnh hưởng bởi bệnh sốt rét, bạn nên bắt đầu thực hành tránh vết cắn. Bảo vệ bản thân khỏi bị muỗi đốt là cách tốt nhất để tránh bị sốt rét.
- C (Chemoprophylaxis) Dự phòng hóa chất – Dự phòng hóa chất là một từ mô tả các loại thuốc được sử dụng để ngăn ngừa bệnh. Hiện tại không có vắc xin nào cung cấp khả năng bảo vệ chống lại bệnh sốt rét, vì vậy điều quan trọng là phải uống thuốc chống sốt rét để giảm khả năng mắc bệnh. Tuy nhiên, thuốc trị sốt rét chỉ giảm nguy cơ nhiễm trùng khoảng 90%, do đó, thực hiện các bước để tránh bị cắn cũng rất quan trọng.
- D (Diagnosis) Chẩn đoán và điều trị – điều quan trọng là bạn phải tự làm quen với các triệu chứng của bệnh sốt rét để giúp chẩn đoán và điều trị nhanh chóng.
Khi ở trong vùng có bệnh sốt rét, bạn phải đặc biệt thận trọng về việc tránh muỗi đốt sau khi mặt trời lặn và trước khi trời mọc vào buổi sáng. Điều này là do muỗi truyền bệnh sốt rét có xu hướng kiếm ăn trong những giờ này. Bạn có thể tự bảo vệ mình bằng cách sử dụng kem chống muỗi, mặc áo dài tay và quần dài, ngủ trong chỗ ở có điều hòa nhiệt độ, mắc màn trên cửa sổ và cửa ra vào, đồng thời cắm thuốc diệt côn trùng.
DS Phan Hiền
