Tắc động mạch, mảng bám động mạch diễn biến âm thầm nhưng có thể gây đột quỵ, tử vong nhanh chóng. Làm sao để nhận biết bệnh và cách điều trị hiệu quả?
Hiểu rõ về động mạch
Động mạch là những mạch máu mang oxy và chất dinh dưỡng đi khắp cơ thể. Các động mạch bình thường có thành bên trong nhẵn và máu chảy qua dễ dàng.
Động mạch bị tắc là do sự tích tụ của mảng bám trên thành bên trong lòng động mạch. Mảng bám động mạch có thể làm giảm lưu lượng máu, thậm chí làm tắc hoàn toàn mạch máu, dẫn đến đột quỵ và tử vong nhanh chóng.
Vì những nguy hiểm này, cần phải nhận thức được nguyên nhân gây mảng bám, tắc động mạch và có biện pháp điều trị để ngăn ngừa hậu quả nghiêm trọng.
Nguyên nhân gây mảng bám động mạch
Mảng bám tích tụ trên thành trong của động mạch được tạo ra từ nhiều chất khác nhau trong máu: canxi, chất béo, cholesterol, chất thải tế bào và fibrin – một chất liên quan đến quá trình đông máu.
Để đối phó với sự tích tụ mảng bám, các tế bào trong thành động mạch nhân lên và tiết ra các chất bổ sung. Nhưng điều này lại có thể khiến các mảng bám to hơn và trầm trọng hơn.
Khi các mảng bám phát triển lớn sẽ hình thành nên mảng xơ vữa. Các mảng xơ vữa dần cứng lại gây hẹp và tắc nghẽn động mạch.
Ngoài ra, tổn thương lớp niêm mạc của thành động mạch cũng dẫn đến lắng đọng mảng bám, hình thành nên mảng xơ vữa. Tổn thương này bắt nguồn từ:
- Mức độ cholesterol “xấu” tăng cao và cholesterol “tốt” thấp
- Huyết áp cao đẩy nhanh quá trình cứng lại của các động mạch bị tắc nghẽn
- Khói thuốc lá làm tăng tỷ lệ xơ vữa động mạch ở động mạch tim, chân và động mạch chủ – động mạch lớn nhất trong cơ thể
- Bệnh tiểu đường làm tăng nguy cơ hình thành mảng bám.
Các yếu tố nguy cơ khác cũng đẩy nhanh quá trình hình thành mảng bám gồm: căng thẳng, lười vận động và béo phì.
Triệu chứng mảng bám động mạch và tắc động mạch
Trong nhiều trường hợp, các động mạch bị tắc không gây ra triệu chứng nào cho đến khi xảy ra một biến cố lớn, chẳng hạn như đau tim hoặc đột quỵ.
Khi động mạch bị tắc từ 70% trở lên, sự tích tụ của mảng bám động mạch có thể gây ra một số triệu chứng gồm:
- Đau ngực, đau thắt ngực
- Khó thở
- Tim đập nhanh
- Chóng mặt
- Buồn nôn
- Đổ mồ hôi
- Mệt mỏi
Triệu chứng đầu tiên – đau thắt ngực – là kết quả của việc giảm lưu lượng máu đến tim. Lưu lượng máu giảm là do mảng bám trong động mạch dẫn đến tim.
Các động mạch cảnh bị tắc có thể gây ra cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua với triệu chứng như:
- Cảm giác yếu hoặc tê ở một bên cơ thể
- Không có khả năng cử động cánh tay hoặc chân
- Một bên mắt bị mờ, nhòe
- Nói nhảm
Tắc động mạch ngoại vi có thể gây:
- Đau chân
- Vết thương ở chân lâu lành
- Chân lạnh
- Hoại tử bàn chân
Mảng bám động mạch và tắc nghẽn động mạch gây hại gì?
Sự nguy hiểm phụ thuộc vào nơi tích tụ mảng bám động mạch. Các động mạch bị tắc nghẽn ở các bộ phận khác nhau của cơ thể có thể dẫn đến nhiều tình trạng bệnh lý, bao gồm:
- Bệnh động mạch vành hoặc bệnh tim: gây đau ngực, khó thở, đau tim.
- Bệnh động mạch cảnh: các động mạch cảnh chạy lên hai bên cổ, cung cấp oxy cho não. Sự tích tụ của mảng bám động mạch cảnh có thể dẫn đến đột quỵ.
- Bệnh động mạch ngoại vi: mảng bám tích tụ trong các mạch máu dẫn máu đến chân có thể làm giảm lượng oxy được cung cấp. Lưu lượng máu giảm gây đau, tê hoặc nhiễm trùng nghiêm trọng ở chân và bàn chân.
Xét nghiệm chẩn đoán mảng bám động mạch
Có nhiều loại xét nghiệm được thực hiện để chẩn đoán:
- Kiểm tra mức cholesterol
- X-quang ngực
- Chụp CT
- Siêu âm
- Siêu âm tim
- Điện tâm đồ
- Quét MRI hoặc PET
- Chụp động mạch vành
Từ kết quả của những xét nghiệm này, bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh chính xác hơn.
Điều trị mảng bám động mạch
Việc điều trị và loại thuốc được chỉ định sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng và tình trạng sức khỏe của từng bệnh nhân.
Phẫu thuật, thủ thuật can thiệp
Trong một số trường hợp, phẫu thuật có thể cần thiết để điều trị các động mạch bị tắc và ngăn ngừa tích tụ thêm mảng bám động mạch.
- Đặt stent: ống stent có thể chứa thuốc được đặt vào động mạch để duy trì lưu lượng máu đầy đủ.
- Phẫu thuật: di chuyển một hoặc một vài động mạch để vượt qua các động mạch bị tắc, giúp lưu thông máu giàu oxy đến các cơ quan khác tốt hơn.
- Nong mạch bằng bóng: giúp mở các động mạch bị tắc một phần hoặc toàn bộ bằng cách mở chỗ tắc bằng một thiết bị đẩy mảng bám sang thành bên của động mạch.
Thuốc uống
Một số loại thuốc có thể được chỉ định để giúp kiểm soát nguyên nhân gây tích tụ mảng bám động mạch.
- Thuốc giảm cholesterol
- Thuốc hạ huyết áp
- Aspirin và các loại thuốc làm loãng máu khác
- Tham khảo dùng bài thuốc hoạt huyết nhằm tăng cường lưu thông máu
Thay đổi lối sống
Có lối sống lành mạnh sẽ giúp hỗ trợ điều trị bệnh và phòng ngừa mảng bám động mạch tốt hơn.
Để thay đổi lối sống lành mạnh, bạn cần duy trì:
- Ăn ít chất béo bão hòa và cholesterol, ít đường và tinh bột trắng
- Ăn nhiều trái cây và rau quả
- Uống nhiều nước
- Duy trì trọng lượng cơ thể ở mức bình thường
- Không hút thuốc lá
- Kiểm soát căng thẳng
- Tập thể dục thường xuyên
Vân Anh
