Bệnh Alzheimer là một bệnh rối loạn thần kinh tiến triển khiến não bị thu nhỏ (teo não) và các tế bào não chết dần. Bệnh Alzheimer là nguyên nhân phổ biến nhất của chứng sa sút trí tuệ – suy giảm liên tục về kỹ năng tư duy, hành vi, xã hội và ảnh hưởng lớn tới khả năng hoạt động của mỗi người.
Thông tin chung về bệnh Alzheimer
Bệnh Alzheimer là bệnh không có khả năng chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, nhận biết sớm dấu hiệu của bệnh sẽ ngăn ngừa bệnh tiến triển đến giai đoạn nặng bằng cách sử dụng thuốc kịp thời.
Các dấu hiệu ban đầu của bệnh bao gồm quên sự kiện hoặc các cuộc trò chuyện gần đây. Khi bệnh tiến triển nặng hơn, người bệnh sẽ bị suy giảm trí nhớ nghiêm trọng và thậm chí không thể thực hiện được các công việc hàng ngày.
Sử dụng thuốc kịp thời có thể cải thiện phần nào hoặc làm chậm sự tiến triến của các triệu chứng bệnh. Một số phương pháp điều trị có thể giúp người bệnh Alzheimer tối đa hóa chức năng và duy trì khả năng độc lập của bản thân. Có thể cần tham khảo một số chương trình hoặc dịch vụ chăm sóc người bệnh và thuê người chăm sóc họ.
Trong giai đoạn nặng của bệnh, biến chứng do mất chức năng não nghiêm trọng – như mất nước, suy dinh dưỡng hoặc nhiễm trùng có thể dẫn tới tử vong.
Triệu chứng của bệnh Alzheimer
Mất trí nhớ là triệu chứng chính của bệnh Alzheimer. Các dấu hiệu ban đầu của bệnh gồm khó nhớ được các sự kiện hoặc cuộc trò chuyện ngay gần đây. Khi bệnh tiến triển nặng thêm, tình trạng suy giảm trí nhớ ngày càng trầm trọng và kèm theo các triệu chứng khác.
Ban đầu, người bị bệnh Alzheimer có thể chỉ cảm nhận thấy mình khá khó khăn trong việc ghi nhớ và tư duy. Chính người thân sẽ là người nhận ra những triệu chứng xấu đi như thế nào.
Những thay đổi về não bộ liên quan đến bệnh Alzheimer dẫn đến người bệnh gặp khó khăn trong việc:
Những chuyện trong ký ức
Chúng ta đều có đôi lúc bị quên đi một vấn đề gì đó tuy nhiên tình trạng mất trí nhớ liên quan tới bệnh Alzheimer vẫn tồn tại và trầm trọng hơn, ảnh hưởng tới hoạt động tại nơi làm việc hoặc ở gia đình.
Người bị bệnh Alzheimer có thể:
- Lặp đi lặp lại các câu lệnh và câu hỏi;
- Quên đi các cuộc trò chuyện, cuộc hẹn hoặc sự kiện và không nhớ được chúng;
- Thường xuyên để quên ví tiền, điện thoại, chìa khóa, đặt chúng ở các vị trí không hợp lý;
- Bị lạc khi đang ở nơi thân quen;
- Quên tên của các thành viên trong gia đình và các vật dụng hàng ngày;
- Gặp khó khăn khi tìm đúng từ để chỉ đồ vật và diễn đạt suy nghĩ hay khi tham gia vào các cuộc trò chuyện.
Suy nghĩ và lập luận
Bệnh Alzheimer khiến cho người bệnh khó tập trung và suy nghĩ, đặc biệt về các khái niệm trừu tượng như số học.
Thực hiện cùng lúc nhiều việc là rất khó khăn và không thể quản lý được tài chính, thanh toán hóa đơn đúng hạn. Cuối cùng, người bệnh Alzheimer có thể sẽ không thể nhận biết và xử lý các con số.
Đưa ra quyết định
Bệnh Alzheimer gây ra suy giảm khả năng đưa ra quyết định và phán đoán hợp lý trong các tình huống hàng ngày. Có thể kể tới việc người bệnh khó có thể đưa ra các quyết định đơn giản như trong tương tác xã hội hoặc chọn mặc quần áo hàng ngày. Đôi khi người bệnh rất khó để ứng phó với các vấn đề trong cuộc sống như nấu ăn hoặc lái xe.
Lập kế hoạch và thực hiện các công viêc hàng ngày
Các hoạt động hàng ngày yêu cầu các bước tuần tự như lập kế hoạch nấu bữa ăn hoặc chơi trò chơi cũng bị ảnh hưởng bởi bệnh Alzheimer. Ở giai đoạn bệnh nặng, người bệnh có thể không thể tự mặc quần áo hoặc tắm rửa.
Thay đổi về tính cách và hành vi
Các thay đổi về não trong bệnh Alzheimer có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi của người bệnh. Các vấn đề có thể ảnh hưởng bao gồm:
- Trầm cảm
- Thờ ơ
- Xa lánh xã hội
- Tâm trạng lâng lâng
- Không tin tưởng với người khác
- Khó chịu và hung hăng
- Thay đổi thói quen khi ngủ
- Ảo tưởng, chẳng hạn như tin rằng bị mất đồ vật nào đó.
Kỹ năng được bảo tồn
Nhiều kỹ năng quan trọng được bảo tồn trong thời gian dài hơn ngay cả khi các triệu chứng bệnh xấu đi. Các kỹ năng được bảo tồn như đọc, nghe, kể chuyện, hồi tưởng, hát, nghe nhạc, khiêu vũ, vẽ hoặc làm thủ công.
Những kỹ năng này có thể được bảo tồn lâu hơn vì chúng được kiểm soát bởi các phần não có thể bị ảnh hưởng trong giai đoạn sau của bệnh.
Nguyên nhân gây bệnh Alzheimer
Nguyên nhân chính xác gây bệnh Alzheimer vẫn chưa được biết ró. Tuy nhiên ở mức độ cơ bản, các protein trong não người bệnh không hoạt động bình thường, làm gián đoạn các hoạt động của tế bào não và gây ra một loạt các tổn thương. Các tế bào thần kinh bị tổn thương, mất kết nối với nhau và cuối cùng chết đi.
Các nhà khoa học tin rằng đối với phần lớn người bệnh, bệnh Alzheimer là do sự kết hợp của các yếu tố di truyền, lối sống và môi trường ảnh hưởng tới não bộ theo thời gian.
Trong 1% người bị bệnh là do thay đổi trong di truyền cụ thể mà hầu hết một người sẽ bị bệnh. Trường hợp hiếm này thường khiến bệnh khởi phát từ tuổi trung niên.
Tổn thương thường bắt đầu ở vùng não kiểm soát trí nhớ, nhưng quá trình này bắt đầu nhiều năm trước khi có các triệu chứng đầu tiên xuất hiện. Sự mất đi của các tế bào thần kinh lan truyền theo mô hình có thể đoán trước được đến các vùng khác của não bộ. Đến giai đoạn cuối của bệnh, não đã bị teo đi đáng kể.
Các nhà nghiên cứu đang cố gắng tìm hiểu nguyên nhân gây bệnh Alzheimer tập trung vào vai trò của 2 loại protein:
- Các mảng: Beta-amyloid là một đoạn của protein lớn hơn. Khi những mảng này tụ với nhau, chúng dường như có tác dụng độc hại đối với tế bào thần kinh và làm gián đoạn giao tiếp giữa tế bào với tế bào. Những đám này tạo thành các mảng lắng đọng lớn hơn gọi là mảng amyloid, cũng bao gồm các mảnh vụn tế bào khác.
- Rối: Protein tau đóng vai trò trong hệ thống hỗ trợ và vận chuyển bên trong tế bào thần kinh để mang chất dinh dưỡng và các vật liệu thiết yếu khác. Đối với người bệnh Alzheimer, protein tau thay đổi hình dạng và tự tổ chức thành các cấu trúc được gọi là đám rối sợi thần kinh. Các đám rối này làm rối loạn hệ thống vận chuyển và gây độc cho tế bào.
Các yếu tố tăng nguy cơ mắc bệnh
Tuổi tác
Tuổi tác ngày càng tăng là yếu tố nguy cơ lớn nhất gây bệnh Alzheimer. Bệnh Alzheimer tuy không phải là một phần của quá trình lão hóa bình thường, nhưng khi tuổi tác tăng lên nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cũng cao hơn.
Gen di truyền
Nguy cơ mắc bệnh Alzheimer cao hơn nếu như người thân cấp một – mẹ, cha hoặc anh chị em ruột – mắc bệnh. Hầu hết các cơ chế di truyền của bệnh Alzheimer giữa các gia đình vẫn chưa được giải thích và các yếu tố di truyền rất phức tạp.
Hội chứng Down
Nhiều người bị hội chứng Down phát triển thành bệnh Alzheimer. Điều này có liên quan đến việc có ba bản sau của nhiễm sắc thể 21 – và sau đó là ba bản sao của gen cho protein dẫn đến việc tạo ra beta – amyloid. Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Alzheimer có xu hướng xuất hiện sớm hơn từ 10 – 20 năm ở những người mắc hội chứng Down so với dân số nói chung.
Giới tính
Nguy cơ mắc bệnh ở nam và nữ là như nhau. Tuy nhiên, số lượng phụ nữ mắc bệnh Alzheimer nhiều hơn nam giới vì họ thường sống lâu hơn.
Suy giảm nhận thức mức độ nhẹ
Suy giảm nhận thức mức độ nhẹ là sự suy giảm trí nhớ hoặc các kỹ năng tư duy khác lớn hơn bình thường so với độ tuổi của mỗi người, nhưng sự suy giảm này không ngăn cản một người hoạt động trong môi trường xã hội và công việc.
Những người bị suy giảm nhận thức mức độ nhẹ có nguy cơ bị phát triển sa sút trí tuệ đáng kể. Tình trạng này rất có thể tiến triển do bệnh Alzheimer.
Chấn thương sọ não
Người bị chấn thương sọ não nặng rất có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Một số nghiên cứu cho thấy người từ 50 tuổi trở lên bị chấn thương sọ não có nguy cơ mất trí nhớ và mắc bệnh Alzheimer.
Ô nhiễm không khí
Một số nghiên cứu trên động vật đã chỉ ra rằng các hạt ô nhiễm không khí có thể làm tăng tốc độ thoái hóa của hệ thần kinh. Và từ các nghiên cứu trên người cho thấy việc tiếp xúc liên tục với không khí ô nhiễm – đặc biệt từ khí thải giao thông và than củi – có liên quan đến nguy cơ bị mất trí nhớ cao hơn.
Uống rượu quá nhiều
Uống quá nhiều rượu là nguyên nhân gây ra những thay đổi về não bộ. Một số nghiên cứu cho thấy lạm dụng rượu có liên quan tới việc tăng nguy cơ sa sút trí tuệ.
Lối sống và sức khỏe tim mạch
Nghiên cứ chỉ ra rằng các yếu tố nguy cơ tương tự liên quan đến bệnh tim cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Cụ thể:
- Không tập thể dục thường xuyên
- Béo phì
- Hút thuốc hoặc tiếp xúc với khói thuốc
- Huyết áp cao
- Cholesterol cao
- Bệnh tiểu đường tuýp 2 không được kiểm soát
Tuy nhiên các yếu tố này đều có thể thay đổi. Vì thế bạn hãy cố gắng thay đổi lối sống và chế độ ăn uống lành mạnh để giảm đi phần nào nguy cơ mắc bệnh.
Biến chứng của bệnh Alzheimer
Người bệnh Alzheimer sẽ bị mất trí nhớ, giảm khả năng phán đoán, giảm khả năng ngôn ngữ và gặp nhiều thay đổi về nhận thức. Chính vì thế khi bị bệnh, họ không thể:
- Thông báo rằng họ đang trải qua cơn đau
- Giải thích cặn kẽ các triệu chứng khi mắc phải bệnh khác
- Thực hiện đúng phác đồ điều trị của bác sĩ
- Phàn nàn về tác dụng phụ khi sử dụng thuốc
Khi bệnh Alzheimer tiến triển đến giai đoạn cuối, những thay đổi của não bắt đầu ảnh hưởng tới các chức năng thể chất như khả năng nuốt, thăng bằng và kiểm soát ruột và bàng quang, Những tác động này dễ dẫn tới các vấn đề sức khỏe khác như:
- Bị sặc thức ăn hoặc chất lỏng vào trong phổi.
- Bị cúm, viêm phổi hoặc các bệnh nhiễm trùng khác
- Ngã
- Gãy xương
- Suy dinh dưỡng hoặc mất nước
- Táo bón hoặc tiêu chảy
- Các vấn đề về răng miệng như lở miệng hoặc sâu răng.
Phòng ngừa bệnh Alzheimer như thế nào?
Bệnh Alzheimer không phải là một tình trạng bệnh có thể phòng ngừa. Tuy nhiên, một số nguy cơ của lối sống dễ gây ra bệnh có thể được sửa đổi. Nhiều bằng chứng cho thấy những thay đổi trong chế độ ăn uống, tập thể dục và thói quen sống có thể giảm được phẩn nào nguy cơ mắc phải Alzheimer và các rối loạn khác gây sa sút trí tuệ. Một số cách phòng ngừa nên áp dụng ngay:
- Tập thể dục thường xuyên
- Ăn chế độ ăn lành mạnh, chất béo tốt và thực phẩm ít chất béo bão hòa
- Có biện pháp để kiểm soát huyết áp cao, tiểu đường và cholesterol cao
- Cai thuốc lá nếu đang hút thuốc.
Đào Tâm
